آستان قدس رضوی ووقف قرآن

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، «سازماندهی نسخ خطی» عنوان میز گرد تخصصی بود که با حضور کارشناسان و نسخه‌پژوهان عصر روز یک‌شنبه (4 مهرماه) در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار ‌شد. در این میزگرد کارشناسان به نیازهای اصلی کتابخانه‌های کشور و ساماندهی نسخه‌های خطی پرداختند. 

محمد وفادار مرادی، کارشناس و مسوول بخش خطی آستان قدس رضوی گفت: در سال 327 هجری قمری و 110 سال پس از شهادت امام رضا(ع) نخستین قرآن به کتابخانه آستان قدس رضوی اهدا شد. پس از آن کتاب‌های اخبار، پزشکی، فقه، دین و... به گنجینه آستان قدس رضوی اضافه شد. 

وی افزود: سازماندهی و تجمیع نسخه‌های خطی با نام کتابخانه آستان قدس رضوی عجین شده است. ما در تاریخ می‌بینیم که ازبک‌ها به آستان قدس رضوی حمله می‌کنند و نسخه‌های خطی را به غارت می‌برند درست است که شاه عباس آن‌ها را تنبیه سختی کرد ولی کتاب‌ها به سراسر کتابخانه‌های جهان رفت. 

این مقام مسوول خاطرنشان کرد: در مسجد جامع دهلی تعدادی نسخه خطی یافت شده که این کتاب‌ها متعلق به کتابخانه آستان قدس رضوی است. پس از انقلاب اسلامی توجه بیشتری به نسخه‌های خطی شد و آهنگ خرید و تجمیع نسخه‌های خطی بیشتر شد. آستان قدس پیش از انقلاب 8 هزار نسخه خطی داشت و امروزه نزدیک 50 هزار نسخه خطی دارد. 

وی افزود: کتابخانه ملی ملک، وزیری، گوهرشاد و... کتابخانه‌های اقماری حضرت رضا (ع) است. امروزه مجبوریم با توجه به آهنگ علمی و استانداردسازی از ساماندهی نسخه‌های خطی عقب نمانیم و این مسأله را در درجه نخست کار خود قرار دهیم. 

وفادار مرادی خاطرنشان کرد: ما برخی از نسخه‌های خطی را دیجیتال‌سازی کرده‌ایم تا مخاطبان و پژوهشگران بتوانند وارد سایت شوند و درخواست خود را درج کنند تا برای آن‌ها نسخه خطی ارسال شود. 

وی به نگهداری نسخه‌های خطی اشاره کرد و گفت: حفاظت و نگهداری از نسخه‌های خطی یک عشق می‌خواهد و نسبت به نگهداری و جمع‌آوری چون طفل باید آن را عزیز داشت. امروزه اکثر پژوهشگران نسخه‌های خطی عاشق متون کهن هستند و به حفظ و نگهداری نسخه‌های خطی عشق می‌ورزند. 

کارشناس و مسوول بخش خطی آستان قدس رضوی خاطرنشان کرد: بحث سرعت و مکتب دقت همواره در نسخه‌های خطی مطرح بوده است ولی بیشتر مسوولان به دنبال کمیت، سرعت‌ و آمار بالا هستند و از طرفی دلسوختگان این فن مکتب دقت را مطرح می‌کنند و این تنازع همواره عنوان شده است. دقت قدمای ما در کتاب‌شناسی گاهی انسان را به حیرت وامی‌دارد. 

وی در ادامه سخنانش گفت: آستان قدس رضوی 15 هزار نسخه خطی را سیستم الفبایی کرده است. برای رسیدن به مدل فهرست‌نویسی احتیاج به مطالب جدید داریم و فهرست‌نگار باید مسلط به برخی تخصص‌ها و دارای مدل یکسانی در فهرست‌نویسی باشد. 

این مقام مسوول به نسخه‌های اهدایی مقام معظم رهبری اشاره کرد و گفت: مقام معظم رهبری بیشترین نسخه‌های خطی (10 هزار نسخه) را به آستان قدس رضوی اهدا کرده‌اند و ما برای سپاس و قدردانی این مجموعه‌ها را در 10 جلد فهرست‌نویسی کرده‌ایم. این نسخه‌های خطی بیشتر شامل فقه، رجال، تاریخ، پزشکی، ادبی و... است. 

سپس سهراب یکه‌زارع، مسوول بخش خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی گفت: یکی از مشکلات کتابخانه‌ها وجود نسخه‌های خطی فهرست نشده است. 24 هزار نسخه خطی در کتابخانه مجلس داشته‌ایم که طی 80 سال اخیر خریداری و یا اهدا شده است. از این 24 هزار نسخه خطی 12 هزار آن فهرست شده است. 

وی افزود: پس از تغییر ریاست کتابخانه مجلس در سال 87 از 12 هزار نسخه خطی فهرست نشده 7 هزار آن فهرست شده و 5 هزار دیگر آن در حال فهرست‌نویسی است. ما با 12 فهرست‌نویس پیشکسوت کار خود را آغاز کرده‌ایم و طی این دو سال 12 جلد کتاب فهرست‌نگاری نیز چاپ شده است. این دو سال به اندازه 40 سال نسخه‌های خطی فهرست‌نویسی شده و 6 جلد دیگر نیز آماده چاپ شده است. مجموعا 18 جلد در طی 3 سال منتشر خواهد شد. 

وی به تجدید چاپ فهرست‌های پیشین کتابخانه اشاره کرد و گفت: اشکالات بسیاری در فهرست‌نویس‌های گذشته وجود دارد که باید در تجدید چاپ حتما اصلاح شود تا پژوهشگران و محققان نسخه‌های خطی دچار گمراهی نشوند. 

یکه‌زارع یادآور شد: در پروژه اخیر کتابخانه مجلس افرادی با سلیقه‌های مختلف وجود دارند که با مشارکت یکدیگر به فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی می‌پردازند. در برخی فهرست‌نویسی به مسأله تاریخ کاغذ توجه نمی‌شود و این مسأله می‌تواند معایب بسیاری در فهرست‌نویسی ایجاد کند. 

وی افزود: ما فهرست‌های نسخه‌های خطی را به نمایه گلباز ارایه می‌کنیم و خروجی اطلاعات را در دسترس افراد و پژوهشگران قرار می‌دهیم. در پرداختن به مسأله فهرست‌نویسی سلیقه‌ها متفاوت بوده و طیفی معتقد به مفصل‌نویسی و برخی به متوسط‌نویسی بسنده کرده‌اند و توافق شده که فهرست‌نویسان به متوسط‌نویسی روی ‌بیاورند. 

یکه‌زارع یادآور شد: یکی از معضلات سازماندهی نسخه‌های خطی عدم تربیت فهرست‌نویسان است. در دو سال اخیر تعدادی از افرادی که استعداد پژوهش نسخه‌های خطی را دارند جذب کتابخانه مجلس کرده‌ایم. این افراد را برای استفاده از دوره‌های آموزشی به کتابخانه ملی اعزام کرده‌ایم ولی باز احساس می‌کنیم که نیرو کافی برای فهرست‌نویسی نداریم و باید نیروی کارآزموده بیشتر شود و کوشش ما بر این است که با محوریت کتابخانه ملی فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی را انجام دهیم.